Poemas que claman paz e denuncian as inxustizas do mundo no que vivimos. Versos que seguen estando vixentes hoxe en día, como os de Gloria Fuertes: “Se todos os políticos / se fixesen pacifistas / viría a paz. / Que non volva haber outra guerra, / pero se a houbese, Que todos os soldados / se declaren en folga!". Ou os de Enrique García Trinidad cando di; “Non hai bandeira que valla un so morto”.
Precisamente foi despois da Segunda Guerra Mundial cando se asinou a Declaración Universal dos Dereitos Humanos para que non se volvesen a repetir as barbaries cometidas neste período histórico. A carta magna da humanidade recolle os dereitos que teñen todas as persoas no mundo sen distinción algunha de sexo, nacionalidade ou clase social.
Dereitos que vemos reflectidos na poesía desde o dereito á liberdade -“Na bandeira da liberdade / bordei o amor máis grande da miña vida” de Federico García Lorca-, ao dereito á cultura, ao traballo, a buscar asilo, a circular libremente, a ter unha nacionalidade, á propiedade ou á educación: Ao cole! Ao cole! / para aprender, / que é importante”, dicía Gloria Fuertes.
Todas as persoas somos iguais, como recolle a Declaración Universal dos Dereitos Humanos. Cántano tamén as e os poetas. Tamén o di Yeison F. García no seu ‘Dereito de admisión’, un poemario antirracista que achega tamén a migración. Recoñecido é o poema de Pat Parker‘Á persoa branca que quere saber como ser a miña amiga’: “O primeiro a facer é esquecer que son negra. / Segundo, nunca esquezas que son negra”. Tamén os versos de Shirley Campbell cando di: “Négome rotundamente / a negar a miña voz / o meu sangue e a miña pel / (...) acéptome / rotundamente libre / rotundamente negra / rotundamente fermosa”.
Falando de igualdade, a poesía recolle tamén as reivindicacións feministas co dereito á mesma entre mulleres e homes. “Ser humana e muller, nin máis nin menos” como di Ida Vitale. “É necesario / reverter o feitizo. / Ese, / que borra as mulleres / dos libros de historia, / das esferas de poder, das antoloxías.”, escribía Gisela López. Son moitas as poetas que defenderon os dereitos civís das mulleres desde Safo de Lesbos a Gata Catana pasando por Alfonsina Storni, Alejandra Pizarnik, Carmen Conde, Emily Dickinson, Gabriela Mistral, María Zambrano ou Sylvia Plath.
Un berro pola liberdade de expresión e reunión son os versos de Ángela Figuera“Non quero amar en segredo, / chorar en segredo, / cantar en segredo. Non quero / que me tapen a boca / cando digo NON QUERO”. Tamén os de Gioconda Belli“Quero unha folga onde vaiamos todos, / Unha folga de brazos, de pernas, de cabelos, / Unha folga nacendo en cada corpo. / Quero unha folga / De obreiros / De pombas / De choferes / De flores / De técnicos / De nenos / De médicos / De mulleres. / Quero unha folga grande / Que ata o amor alcance”.
Sobre o dereito a unha vida digna e a unha orde social e internacional xusto Mario Benedetti lémbranos que ‘O sur tamén existe’. “Os Ninguén”, de Eduardo Galeano é todo un himno polo dereito a unha vida digna e contra a discriminación das persoas pola súa situación económica e social. “Que non son, aínda que sexan. / Que non falan idiomas, senón dialectos. / Que non profesan relixións, / senón supersticións. / Que non fan arte, senón artesanía. / Que non practican cultura, senón folclore. / Que non son seres humanos, / senón recursos humanos. / Que non teñen cara, senón brazos. / Que non teñen nome, senón número. Que non figuran na historia universal, / senón na crónica vermella da prensa local. / Os ninguén, / que custan menos / que a bala que os mata.”
A Declaración Universal dos Dereitos Humanos recolle que “Ninguén estará sometido a escravitude nin a servidume; a escravitude e a trata de escravos están prohibidas en todas as súas formas. Ninguén será sometido a torturas nin a penas ou tratos crueis, inhumanos ou degradantes”. Sobre iso escribiu Mario Benedetti no seu famoso poema ‘Non me poñas a carapucha’ ou Raúl Zurita, que sufriu torturas durante a ditadura de Pinochet. Contra as detencións arbitrarias podemos ler ‘Ao saír da prisión’ de Frei Luís de León; ‘O cárcere’ de Ángela Figueras ou os versos de Marcos Ana, o preso político que máis anos pasou en prisión durante o franquismo: “A miña vida, / pódovola contar en dúas palabras: / Un patio. / E un anaquiño de ceo / por onde ás veces pasan / unha nube perdida / e algún paxaro fuxindo das súas ás.”
A poesía pódenos axudar a defender e reivindicar os nosos dereitos porque como dicía, Gabriel Celaya,a poesía é unha arma cargada de futuro.